რონდელის ბლოგი

L'Europe pourra-t-elle éviter le “déjà vu” ? (საფრანგეთი, ევროკავშირის საბჭოს თავმჯდომარე და დაძაბულობა აღმოსავლეთ ევროპაში)

2022 / 01 / 20

ერეკლე იანტბელიძე, კონტრიბუტორი პოლიტიკის ანალიტიკოსი, ევროპის კოლეჯის მაგისტრანტი

ევროკავშირის საბჭოს თავმჯდომარის სტატუსი როტაციის პრინციპით ყოველ ექვს თვეში ერთხელ გადადის პოლიტიკური ბლოკის წევრ სახელმწიფოებზე. 2022 წლის პირველი იანვრიდან, 14 წლიანი პაუზის შემდეგ, საფრანგეთი სათავეში ჩაუდგა ამ ერთ-ერთ ყველაზე რთულ და საპასუხისმგებლო მოვალეობას იმ რეალობაში, როდესაც ევროკავშირს აქვს რთული საშინაო და საგარეო გამოწვევები. საფრანგეთისთვის საბჭოს თავმჯდომარეობა რაიმე ახალ სირთულეს არ წარმოადგენს, რადგან სახელმწიფო ამ როლს მეცამეტედ იტვირთავს, როგორც ევროკავშირის ერთ-ერთი დამფუძნებელი წევრი. მიუხედავად ამისა, პოლიტიკური პრიორიტეტები, არსებულ დაბრკოლებებთან ერთად, შეცვლილია და საფრანგეთს მის ლიდერთან - ემანუელ მაკრონთან ერთად აქვს ამბიციური გეგმები, რათა წინ წამოწიოს ევროპის „სტრატეგიული ავტონომიის“ იდეა დევიზით - „აღდგენა, მედეგობა, ერთობა“.

საფრანგეთის ევროკავშირის საბჭოს საპრეზიდენტო პროგრამა ემყარება სამ მნიშვნელოვან ელემენტს, რომელიც ევროკომისიის 2022 წლის სამოქმედო პროგრამასთან მოდის თანხვედრაში. პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს ევროპის, როგორც სუვერენული ერთობის იდეა, სადაც პოლიტიკური ბლოკი ერთიანი ღირებულებების გათვალისწინებით გააძლიერებს შენგენის ზონას, გააკონტროლებს მიგრაციის პოლიტიკასა და ევროკავშირის საზღვარს, განავითარებს ევროპის უსაფრთხოებისა და თავდაცვის პოლიტიკას, რაც ხელს შეუწყობს ევროკავშირის მეზობელი სახელმწიფოების განვითარებასა და პოლიტიკურ სტაბილურობას. საფრანგეთი, სამეზობლო პოლიტიკის თვალსაზრისით, ხაზს უსვამს ევროკავშირის აქტიურ ჩართულობას დასავლეთ ბალკანეთის რეგიონსა და აფრიკის კონტინენტზე. გარდა ამისა, საფრანგეთის ერთ-ერთ უმთავრეს ამბიციას წარმოადგენს ე.წ. ევროპული (ეკონომიკური) ზრდის მოდელის შექმნა, სადაც ევროპა გადაიქცევა წარმოების, სამუშაო ადგილების შექმნის, ინოვაციებისა და ტექნოლოგიების კონტინენტად. ეკონომიკური განვითარების აღნიშნული მოდელი აუცილებელია შეესაბამებოდეს ევროკავშირის კლიმატური და ციფრული ტრანზიციის მიზნებს. საფრანგეთის ხელისუფლებას წინ აქვს წამოწეული ჰუმანური ევროპის იდეა, რაც გულისხმობს ევროკავშირის მოქალაქეების აზრისა და იდეების მხედველობაში მიღებას, კანონის უზენაესობისა და ადამიანის უფლებების დაცვას, რომლებიც ემყარება საერთო ევროპულ ღირებულებებს, ასევე, კულტურის, მეცნიერებისა და განათლების პრიორიტეტად დასახვას მომავალი თაობებისათვის.

საფრანგეთის ამბიციურ გეგმებს ევროკავშირის მოქალაქეთა ნაწილი პოზიტიურად აფასებს. მათ აქვთ მოლოდინი, რომ ევროპული ბლოკი შეძლებს „სტრატეგიული ავტონომიის“ მოპოვებას ცვალებად საერთაშორისო პოლიტიკურ გარემოში. თუმცა, ბევრი იმასაც აღნიშნავს, რომ საფრანგეთის და უფრო მეტად კი, სახელმწიფოს პრეზიდენტის ემანუელ მაკრონის აქტიური ჩართულობა ევროპულ საქმეებში განპირობებულია საფრანგეთში მოახლოებული საპრეზიდენტო არჩევნებით. აქვე უნდა ითქვას, რომ ფრანგულ პოლიტიკურ ველზე სწორედ ემანუელ მაკრონი არის ყველაზე უფრო პროევროპული კანდიდატი, რომელსაც ჯერ ღიად არ განუცხადებია, ხელმეორედ იყრის თუ არა კენჭს 2022 წლის 10-24 აპრილის საპრეზიდენტო არჩევნებში. საფრანგეთის საპრეზიდენტო არჩევნების შედეგები განაპირობებს არა მხოლოდ ქვეყნის, არამედ ევროკავშირის სამომავლო განვითარების პერსპექტივებსაც მაშინ, როდესაც სხვა ევროპული სახელმწიფოების მსგავსად, საფრანგეთში მძვინვარებს პოლიტიკური პოლარიზაციის ფენომენი იდეოლოგიურ ჭრილში. ერიკ ზემურისა და მარინ ლე პენის ულტრამემარჯვენე იდეები საფრთხეს შეუქმნის ევროკავშირის შიდა სახელმწიფოებრივ ერთიანობასა და ევროპის უსაფრთხოების პოლიტიკას.

საფრანგეთმა ევროკავშირის საბჭოს თავმჯდომარის პოზიცია ბოლოს 2008 წლის მეორე ნახევარში დაიკავა. იმ პერიოდში ქვეყანას სათავეში პრეზიდენტი ნიკოლა სარკოზი ედგა, რომელიც გამოირჩეოდა აქტიური საგარეო პოლიტიკით ახლო აღმოსავლეთისა და ჩრდილოეთ აფრიკის რეგიონში. მის სახელს უკავშირდება აქტიური მოლაპარაკებების წარმოება „ბარსელონას პროცესის“ ფარგლებში, რომელთა შედეგადაც, 2008 წელს საფუძველი ჩაეყარა ევროკავშირის ხმელთაშუაზღვის აუზის ქვეყნებთან თანამშრომლობის ახალ ფორმატს - „ხმელთაშუაზღვის კავშირს“. ამან, თავის მხრივ, ხელი შეუწყო ახალი ფორმატის - Euro-Mediterranean Partnership-ის - შექმნას. ისტორიული კავშირების გათვალისწინებით, საფრანგეთის საგარეო-პოლიტიკური ვექტორი ნაკლებ ინტერესს იჩენდა პოსტსაბჭოთა სახელმწიფოებისა და აღმოსავლეთ ევროპის მიმართ. შესაბამისად, საფრანგეთის პრეზიდენტობის დროს ნაკლები აქცენტი კეთდებოდა ამჟამინდელი აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებზე და ძირითადი ყურადღება აღმოსავლეთით მიმართული იყო რუსეთის ფედერაციისაკენ. რუსეთ-საქართველოს 2008 წლის 5-დღიანმა ომმა, საბედნიეროდ თუ საუბედუროდ, ფრანგული მხარის ყურადღება მიიპყრო, თუმცა ეს ყოველივე განპირობებული იყო იმით, რომ ისევ და ისევ ევროკავშირის საბჭოს თავმჯდომარის პოზიციას საფრანგეთი იკავებდა. ნებსით თუ უნებლიედ, ფრანგული მხარე აღმოჩნდა კონფლიქტის მედიაციის მთავარ მონაწილედ, რასაც მოჰყვა „მედვედევ-სარკოზის“ 6 პუნქტიანი გეგმის ჩამოყალიბება და ჟენევის მოლაპარაკებების დაწყება. ქართულ და რუსულ მხარეებს შორის ცეცხლის შეწყვეტა აღიქვეს პოზიტიურ მოვლენად, ხოლო ნიკოლა სარკოზის პოლიტიკური „წონა“ და საფრანგეთის როლი საერთაშორისო მასშტაბით გაიზარდა.

საფრანგეთის მიერ წარმოებულ ევროპის სამეზობლო პოლიტიკას გარკვეული კრიტიკა ახლდა 2008 წლიდან 2012 წლის ჩათვლით. პოლიტიკურ ექსპერტთა და დიპლომატთა გარკვეულმა ნაწილმა ნიკოლა სარკოზის საგარეო პოლიტიკა, როგორც სამხრეთ, ისე აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებში, შეაფასა „მოუმწიფებლად“ და „იმპულსურად“. მართლაც, რუსეთ-საქართველოს ომის პერიოდში საფრანგეთს ზედაპირული დამოკიდებულება ჰქონდა აღმოსავლეთ ევროპის უსაფრთხოების მნიშვნელობაზე, შესაბამისად, მოუმზადებელი და სპონტანური იყო საპასუხო რეაქციაც მათი თავმჯდომარეობის პერიოდში.

დღესდღეობით, ახალი თავმჯდომარე ქვეყნის არსებობის პირობებში, გარკვეული მოლოდინი ჩნდება ევროკავშირის სამეზობლო პოლიტიკაშიც. 2022 წლის პროგრამაში ვკითხულობთ, რომ „საფრანგეთი მხარს დაუჭერს აღმოსავლეთ პარტნიორობის 15 დეკემბრის სამიტზე განხილულ თითოეულ საკითხს. დაეხმარება ფორმატში არსებულ ქვეყნებს მათი მედეგობის, სტაბილურობისა და მდგრადი განვითარების პროცესში. ქვეყანა ასევე ღიად დაუჭერს მხარს ევროკავშირის საბჭოს პრეზიდენტის, ევროკავშირის უმაღლესი წარმომადგენლის საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკის საკითხებში და ევროკომისიის მისწრაფებებსა და გეგმებს აღნიშნულ რეგიონში.“ ერთი მხრივ, საფრანგეთი კეთილგანწყობილია იმ პროცესების მიმართ, რაც თან ახლავს აღმოსავლეთ პარტნიორობის ფორმატს. თუმცა, მეორე მხრივ, პროგრამაში ნაკლებად ვხედავთ რაიმე პათოსს და ინიციატივას, რომ ამ რეგიონის ქვეყნები საფრანგეთისათვის გახდებიან პრიორიტეტული. ოფიციალურ დოკუმენტში, გეოპოლიტიკური თვალსაზრისით, გაცილებით დიდია ინტერესი აფრიკის კონტინენტისა და წყნარი ოკეანის რეგიონისაკენ. მიუხედავად ემანუელ მაკრონის აქტიური ჩართულობისა აღმოსავლეთ ევროპის უსაფრთხოების საკითხებში, ფრანგული მხარე „მოკრძალებული“ რჩება, გადადგას ქმედითი ნაბიჯები ევროკავშირის საბჭოს თავმჯდომარეობის პერიოდში.

2021 წლის ბოლოს განვითარებული მოვლენების მიხედვით ღიად შეიძლება ითქვას, რომ აღმოსავლეთ ევროპის საზღვრები საფრთხის წინაშე დგას. უკრაინის ოკუპირებული ტერიტორიების არეალში მობილიზებულია 100 000-მდე რუსი სამხედრო და ჯავშანტექნიკა. რუსეთის თავდაცვის მინისტრის ღია განცხადებით, პირველი დეკემბრიდან მიმდინარეობს სამხედროების რეგულარული წვრთნები. გარდა ამისა, საზარელია ის პოლიტიკური ნაბიჯი, რის შესახებაც რამდენიმე კვირის წინ რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა სერგეი ლავროვმა ღიად განაცხადა. რუსეთი დასავლეთს მოუწოდებს, უარყოს 2008 წლის „ბუქარესტის სამიტზე“ დაფიქსირებული პოზიცია, რომ ადრე თუ გვიან საქართველო და უკრაინა გახდებიან ნატოს სრულფასოვანი წევრები. ასევე კიდევ უფრო აქტუალური ხდება ე.წ. „ნორმანდიის ფორმატის“ მნიშვნელობა, რომელშიც ჩართული არიან საფრანგეთის, გერმანიის, რუსეთისა და უკრაინის უმაღლესი პოლიტიკური პირები. ევროპის წამყვანი სახელმწიფოები სხვადასხვა ტიპის განცხადებებით მიმართავენ რუსეთს, რომ შეაჩეროს სამხედრო დაძაბულობა საგარეო პოლიტიკური პროცესების ესკალირებით. მიუხედავად უკრაინაში არსებული მდგომარეობისა, საფრანგეთის სამომავლო გეგმები ევროკავშირის ფორმატში აპათიური რჩება. მაღალია რისკი, რომ საფრანგეთისა და ევროპისათვის 2008 წლის სცენარი განმეორდეს. შესაბამისად, იბადება რელევანტური კითხვა: L'Europe pourra-t-elle éviter le "déjà vu” ?

ამ ეტაპისთვის შეუძლებელია რაიმე პროგნოზის გაკეთება პროცესების სამხედრო ესკალირებასთან დაკავშირებით, თუმცა ვარაუდი, რომ მაკრონის (ისევე, როგორც საფრანგეთის) 2022 წლის ევროპული პროგრამის რეალიზაცია შესაძლოა დაემსგავსოს სარკოზის 2008 წლის ინფანტილურ დამოკიდებულებას აღმოსავლეთ ევროპის მიმართ, საფუძველს ნამდვილად არ არის მოკლებული. უფრო მეტი აქტიურობა მართებს თავად აღმოსავლეთ პარტნიორობის ფორმატში მონაწილე ქვეყნებსაც მიმდინარე 6 თვის განმავლობაში, რათა საფრანგეთის დაინტერესება რეგიონის მიმართ უფრო მეტად გაიზარდოს როგორც სოციალურ-ეკონომიკური, ისე პოლიტიკური და უსაფრთხოების მიმართულებით. აუცილებელია ევროპის „სტრატეგიული ავტონომიის“ გეგმებში მყარად მოიაზრებოდეს აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნების როლიც, რათა ფორმატის სახელმწიფოები გახდნენ ევროკავშირის უსაფრთხოებისა და თავდაცვის პოლიტიკის ნაწილი.

თემატური პოსტები

იხილეთ ყველა