უსაფრთხოების მიმოხილვა

ქვემოთ მიმოვიხილავთ გამოქვეყნებული მასალის იმ ნაწილს, რომელიც 1996-1999 წწ. პერიოდს მოიცავს.  დასაწყისში   გამოვყოფთ რამდენიმე  მნიშვნელოვან  ასპექტს იმ პერიოდის აშშ-რუსეთის ურთიერთობებიდან, რაზეც დამატებით ღირებულ ინფორმაციას გვაძლევს ზემოხსენებული გასაჯაროებული დოკუმენტები. შემდეგ კი შევეცდებით გავაანალიზოთ პრეზიდენტ ელცინის მიერ დაფიქსირებული პოზიციები

იმ საკითხებზე, რომლებიც დღემდე განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოებისთვის.

პრეზიდენტ  ელცინის  მიერ  დაფიქსირებული  პოზიციები  საქართველოს  ეროვნული უსაფრთხოების მნიშვნელოვან საკითხებზე

გასაჯაროებული დოკუმენტების ის ნაწილი, რომელიც 1996-1999 წწ. -ს მოიცავს, იძლევა შესაძლებლობას გარკვეული დასკვნები გავაკეთოთ საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოების მნიშვნელოვან საკითხებზე.

ასეთ  საკითხებს,  უპირველეს ყოვლისა, უნდა მივაკუთვნოთ რუსეთის   ამბიციები   პოსტსაბჭოთა სივრცეში.   ამ   საკითხზე   რამდენიმე ადგილას გვხდება პრეზიდენტ ელცინის საკმაოდ საყურადღებო პოზიცია, რაც ნათელ წარმოდგენას ქმნის პოსტსაბჭოთა ქვეყნებთან დაკავშირებით რუსეთის გეგმებსა და მიდგომაზე.

საინტერესოა, მაგალითად, ელცინის მინიშნება, რომ რუსეთს პოსტსაბჭოთა სივრცეში ევროკავშირის მსგავსი ორგანიზაციის ჩამოყალიბების გეგემა ჰქონდა. ნიშანდობლივია, რომ ამაზე იგი 1996 წლის აპრილში ბელარუსსა და რუსეთს შორის თანამეგობრობის შექმნის თაობაზე შეთანხმების6 ხელმოწერის კონტექსტში საუბრობს და აღნიშნავს, რომ იგივე პროცესებს ადგილი აქვს უფრო დაბალ დონეზე, ყაზახეთსა და ყირგიზეთთან. ამდენად, დასტურდება, რომ რუსეთს არ მოსწონს ინტეგრაციის ის დონე, რომელიც პოსტსაბჭოთა ქვეყნებს იმ დროისთვის ჰქონდათ და უკვე ფიქრობს ახალი მექანიზმების ამოქმედებაზე.

სწორედ ასეთი მექანიზმია ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის პროექტი, რომელიც 2011 წელს შეიქმნა. ამ ეტაპზე არც ამ პროექტს მოუტანია რუსეთისთვის რეალური შედეგები, რისი   ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი ისაა, რომ რუსეთმა ვერ მოახერხა უკრაინის შეყვანა ევრაზიის ეკონომიკურ კავშირში. ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის პროექტის წარმატებისთვის უკრაინის ჩართვის განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე თავად  ვლ.  პუტინს აქვს პოზიცია  გამოხატული  2011  წლის  ნოემბერში,  „ვალდაის სადისკუსიო კლუბში“ გამოსვლისას.8  აღსანიშნავია, რომ სხვა ქვეყნებთან დაკავშირებით ასეთი განცხადებები არ გაკეთებულა.

უკრაინისთვის  განსაკუთრებული  მნიშვნელობის  მინიჭება  დასტურდება კლინტონ-ელცინის განსაჯაროებული საუბრის ჩანაწერებიდანაც. კლინტონთან საუბრისას ელცინი პოსტსაბჭოთა ქვეყნებიდან ყველაზე ხშირად უკრაინასთან დაკავშირებულ საკითხებს ეხება, სხვა ქვეყნები კი, და მათ შორის საქართველო, გაკვრით არის ნახსენები, თანაც ერთ კონტექსტში, სხვა რამდენიმე ქვეყანასთან ერთად.

იმის დასტურად, რომ პოსტსაბჭოთა სივრცეს ელცინის რუსეთი საკუთარი ექსკლუზიური გავლენის ზონად მიიჩნევს, კიდევ   რამდენიმე მაგალითის მოყვანა შეიძლება, კერძოდ, ერთ-ერთ შეხვედრაზე ელცინი აცხადებს, რომ რუსეთისთვის პრობლემას  წარმოადგენს  ყირიმის  საზღვაო  აკვატორიაში  აშშ-ის  სამხედრო მანევრების  ჩატარება.  აქვე  მკაფიო  მინიშნებაა  გავლენის  სფეროზე  -  გავლებულია პარალელი  კუბაში  რუსეთის  სამხედრო  წვრთნების  შესაძლო  წამოწყებაზე,  რაც ელცინის პოზიციის თანახმად, აშშ-სთვის ისევე მიუღებელი იქნებოდა, როგორც ყირიმში გამართული წვრთნები რუსეთისთვის.

ცხადია, რუსეთისთვის არა მხოლოდ აშშ-ის სამხედრო ყოფნაა მიუღებელი პოსტსაბჭოთა სივრცეში, არამედ სხვა ტიპის აქტივობებიც. მათ შორის, მაგალითად, აშშ-ის სადაზვერვო სამსახურების ოფიციალური წარმომადგენლების მოვლინებას დსთ-ის ქვეყნებში ელცინი რუსეთის წინააღმდეგ გადადგმულ ნაბიჯად აფასებს.

1996-1999 წწ.-ის შესახებ გამოქვეყნებული მასალებიდან ყველაზე მკაფიოდ და კონსოლიდირებულად რუსეთის პოზიცია ფიქსირდება 1997 წლის მარტში ჰელსინკიში გამართულ შეხვედრაზე, სადაც დისკუსია გაიმართა ნატოს გაფართოების საკითხზე. ელცინი ამ შეხვედრაზე პირდაპირ აცხადებს, რომ რუსეთისთვის მიუღებელია პოსტსაბჭოთა რესპუბლიკების გაწევრიანება ნატოში. იგი დაჟინებით ითხოვს გარანტიებს, რომ ასეთი რამ არ მოხდება. მიუხედავად არაერთი მცდელობისა, ამ თემაზე სიტყვიერი დაპირება მაინც მიეღო პრეზიდენტ კლინტონისგან, მათ შორის იმის თაობაზე, რომ   პოსტსაბჭოთა ქვეყნები ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის გაფართოების თუნდაც პირველ ტალღაში არ მოხვდებოდნენ, შედეგს ვერ მიაღწია - პრეზიდენტი კლინტონის შეფასებით, ასეთი გარიგება მოსკოვთან მიუღებელია სხვადასხვა გარემოების გამო, თუნდაც იმიტომ, რომ ეს იქნებოდა „ცივი ომის“ დროინდელ რეალიებთან დაბრუნება.

ეს საკითხი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რადგან რუსული პოლიტიკური ელიტა დღემდე აპელირებს იმაზე, რომ დასავლეთმა დაარღვია მისთვის მიცემული დაპირება, როდესაც მიიღო ნატოს გაფართოების გადაწყვეტილება. სხვადასხვა წყაროთი დასტურდება, რომ მსგავსი საუბრები გორბაჩოვსა და დასავლეთის ზოგიერთი ქვეყნის ლიდერს შორის მართლაც გაიმართა მაშინ, როდესაც დღის წესრიგში იდგა გერმანიის გაერთიანების საკითხი. თუმცა ამ საუბრების პოლიტიკური კონტექსტი და ის რეალობა, რომელიც საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ დადგა, ერთმანეთისგან კარდინალურად განსხვავდება და საფუძველს აცლის ოფიციალური რუსეთის არგუმენტებს. სწორედ ამის დადასტურებაა ჰელსინკის შეხვედრაც, სადაც, მართალია, ელცინი დაჟინებით ცდილობს საკუთარი პოზიციის გატანას სხვადასხვა არგუმენტის მოშველიებით, მაგრამ იგი არ აპელირებს იმაზე, რომ ამ ტიპის დაპირება წარსულში არსებობდა.

გავლენის სფეროების გადანაწილებაზე ყველაზე უფრო გახსნილად და ამბიციურად გამოიყურება ელცინის პოზიციები 1999 წლის ნოემბერში ქ. სტამბოლში, კლინტონთან გამართულ შეხვედრაზე, როდესაც იგი აშშ-ის პრეზიდენტს ევროპის რუსეთისთვის დათმობას   სთხოვს. მისი არგუმენტია, რომ აშშ ევროპული სახელმწიფო არ არის, რუსეთისგან განსხვავებით, რომელიც ნახევრად ევროპულია. ამასთან, ელცინის აზრით, ევროპის საკითხები უნდა იყოს ევროპელების საქმე. მით უმეტეს, რომ რუსეთს აქვს იმის შესაძლებლობა, რომ უზრუნველყოს ევროპის უსაფრთხოება.

საუბრის ჩანაწერიდან ჩანს, რომ აშშ-ის პრეზიდენტი სერიოზულად არ აღიქვამს ელცინის  არგუმენტებს.  ეს  გასაგებიც  არის,  იმ  დროს არსებული ბევრი გარემოების გათვალისწინებით, თუნდაც რუსეთში არსებული შიდაპოლიტიკური კონტექსტიდან გამომდინარე. ამ პერიოდისთვის ელცინის პოლიტიკური კარიერა თითქმის დასრულებულია. დაწყებულია პუტინისთვის ხელისუფლების გადაბარების პროცესი, რასაც ელცინი კლინტონთან   საუბრის   დროს,   ამავე შეხვედრაზე, თავად ადასტურებს. მეორე მხრივ, ეს გარემოება აძლევს მას შესაძლებლობას თავისუფლად დააფიქსიროს საკუთარი მოსაზრებები და ღიად განაცხადოს რუსეთის საგარეო-პოლიტიკური ამბიციების თაობაზე.

დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ განსხვავება ელცინის რუსეთსა და პუტინის რუსეთს შორის ბევრ საკითხში ძალზე ნათელია. ეს, პირველ რიგში, ეხება რუსეთის ფედერაციის შიდა პოლიტიკას, სადაც პუტინის „სახელისუფლებო ვერტიკალი“ ბევრად უფრო მტკიცეა. ასევე, მკვეთრად არის გაზრდილი პუტინის რუსეთის საგარეო-პოლიტიკური აქტივობა საერთაშორისო ასპარეზზე.

მათ შორის, განსაკუთრებით, საერთაშორისო სამართლის ნორმების უხეში დარღვევითა და სამხედრო ძალის გამოყენებით საკუთარი გეგმების რეალიზაციის კუთხით. თუმცა, თუ შევაფასებთ საგარეო პოლიტიკურ ამბიციებს და ხედვებს, დავრწმუნდებით, რომ ამ თვალსაზრისით განსხვავება ძალზე მცირეა. რეალურად, ელცინის რუსეთიც საკუთარ თავს ზესახელმწიფოდ ხედავდა, ცდილობდა საკუთარი გავლენის ზონის შემოსაზღვრას   და   საერთაშორისო   ურთიერთობებს სხვადასხვა   ბლოკს   შორის დაპირისპირების ჭრილში აღიქვამდა.

საავტორო უფლებები დაცულია და ეკუთვნის საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშორისო ურთიერთობების კვლევის ფონდს. წერილობითი ნებართვის გარეშე პუბლიკაციის არც ერთი ნაწილი არ შეიძლება დაიბეჭდოს არანაირი, მათ შორის ელექტრონული ან მექნიკური, ფორმით. გამოცემაში გამოთქმული მოსაზრებები და დასკვნები ეკუთვნის ავტორს/ებს და შეიძლება არ ასახავდეს საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშორისო ურთიერთობების კვლევის ფონდის თვალსაზრისს.